NIJE LJUBAV, VEĆ INTERES: Poznato zašto Mađari “guraju” Dodika
U okviru geoloških istraživanja koja se odvijaju na više lokacija širom Bosne i Hercegovine, posebna pažnja posvećena je rijetkim i vrijednim metalima. Republika Srpska, kao još uvijek neistraženo područje, postala je zanimljiva za strane kompanije, a sada je i zvanično potvrđeno da je za domaće rudno bogatstvo zainteresovana Mađarska.
Iako se ekološki aktivisti i zaštitnici životne sredine snažno protive planiranom istraživanju i eksploataciji ruda, Ministarstvo rudarstva i energetike RS ostaje nijemo na njihove apele, kao i na strahove lokalnog stanovništva.
Da se u ovom pravcu već uveliko pregovara, potvrdio je i predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik, najavljujući sklapanje sporazuma o zajedničkom rudarenju između Vlade RS i Mađarske.
“Republika Srpska i Mađarska dogovaraju saradnju na eksploataciji rijetkih metala. Ovim korakom nastavljamo našu stratešku saradnju i radimo na sveobuhvatnom sporazumu između dvije vlade, koji se odnosi na rudarstvo i eksploataciju metala. Poznato je da Republika Srpska raspolaže određenim rijetkim metalima. Švajcarski konzorcijum je već sproveo istraživanja, a ključni element biće saradnja s Mađarskom”, izjavio je Dodik.
Švajcarski konzorcijum i nalazi litijuma
Švajcarski konzorcijum “Arcore AG” objavio je još u oktobru 2023. godine da su na području Lopara otkrivene značajne rezerve litijum karbonata, magnezijuma, kalijuma i bora. Licencu za istraživanje ovih nalazišta dobili su još 2018. godine, dok su intenzivne istraživačke faze sprovedene od 2020. do 2022. godine. Vlada RS je naknadno produžila rok za istraživanje litijuma na ovom području, pomjerajući ga sa 31. jula na 17. februar 2025. godine. Nakon sprovedenih istraživanja, kompanija “Arcore” je podnijela zahtjev za eksploataciju litijuma, koji je upućen Ministarstvu energetike i rudarstva RS.
Međutim, ostaje nepoznato da li je ovaj zahtjev već odobren, jer iz nadležnog ministarstva do objavljivanja ovog teksta nije stigao zvaničan odgovor. Takođe, nejasno je i da li planirana saradnja s Mađarskom obuhvata isključivo rudarenje na području Lopara.
Ekolozi upozoravaju: Opasnost za Majevicu
U Centru za životnu sredinu u Banjaluci tvrde da se eksploatacija litijuma ne može ograničiti samo na jedno područje, te da će rudarenje zasigurno obuhvatiti planinu Majevicu.
“S obzirom na to da je ‘Arcore’ već sproveo istraživanja, jasno je da se sada ulazi u fazu planiranja eksploatacije, prvenstveno litijuma, ali i drugih minerala. Nažalost, naši zvaničnici i Vlada Mađarske pokazuju veliku zainteresovanost za ovaj projekat, a sve ide u smjeru da se rudnik otvori i prepusti nekoj privatnoj kompaniji. To je ustaljeni obrazac – bez značajnih koristi za institucije države, budžet i narod”, istakao je Vladimir Topić iz Centra za životnu sredinu.
Lokalno stanovništvo iz devet ugroženih opština majevičkog kraja kategorički se protivi otvaranju rudnika. Međutim, kako naglašava Topić, njihovo mišljenje niko ne uzima u obzir. On podsjeća da je izmenom Zakona o geološkim istraživanjima, koja je sprovedena 2023. godine, potpuno isključena mogućnost da lokalna zajednica utiče na donošenje odluka u vezi sa rudarenjem.
“Ovo je bila planski osmišljena strategija, jer je još prošle godine u Narodnoj skupštini izglasan stav koji se protivi rudarenju. Postavlja se pitanje da li je namjerno zapostavljeno ulaganje u sela, poljoprivredu i održivi razvoj? Građani su isključeni iz procesa odlučivanja o prostoru i životnoj sredini u kojoj žive, što je u suprotnosti sa osnovnim demokratskim principima. Sve to samo da bi se ubrzao proces rudarenja”, zaključuje Topić.
Borba mještana Jezera protiv rudarenja
Rudarska istraživanja nisu ograničena samo na Majevicu – aktivna su i u opštini Jezero, gdje se planira eksploatacija olova, cinka, bakra, barita i pratećih metala. Prema riječima Suzane Rajković iz Udruženja građana “Dolina Plive”, potencijalnim iskopavanjem bili bi ugroženi ne samo Jezero, već i Šipovo i Mrkonjić Grad.
Na pitanje da prokomentariše najavu sporazuma s Mađarskom, Rajković odgovara:
“Sada preko Mađarske traže političku podršku u ovom haotičnom trenutku. Dodik se odlučio na prodaju posljednjih resursa koje imamo – našeg prirodnog bogatstva i naše životne sredine.”
Građani Jezera već godinama vode pravnu borbu protiv rudarskih istraživanja. Centar za životnu sredinu i Udruženje građana “Dolina Plive” podnijeli su tužbu protiv Ministarstva energetike i rudarstva RS, zbog odluke kojom je firmi “SNK Metali” iz Bijeljine odobreno produženje istražnog roka do 4. marta 2028. godine.
“Tužba je zaprimljena, ali još nismo dobili odgovor. Očigledno je da su pogodnosti date stranim kompanijama, kojima su znatno olakšani uslovi za istraživanja i rudarenje”, kaže Rajković.
Vlast ne odustaje od rudarenja
Ekološki aktivisti naglašavaju da je jedan od najvećih problema nedostatak nadzora i kontrole nadležnih organa, koji, kako tvrde, ne štite interese građana, već stranih investitora.
Ministar rudarstva i energetike RS Petar Đokić ranije je izjavio da istraživanja ne predstavljaju prijetnju po stanovništvo i životnu sredinu, dok vrh vlasti otvoreno pokazuje namjeru da rudarenje započne. Dodik je izjavio da procijenjena vrijednost rudnih bogatstava u Republici Srpskoj iznosi oko 15 milijardi eura.
Prema saznanjima Centra za životnu sredinu, u Republici Srpskoj postoji 15 istražnih lokaliteta za buduće rudnike litijuma, nikla i drugih metala. Ipak, s obzirom na netransparentnost institucija, aktivisti sumnjaju da je taj broj još veći.
Dok se rasplet čeka, Jezero i Lopare ostaju “bojna polja” u sukobu interesa krupnog kapitala i lokalnog stanovništva. Međutim, zakon je već predvidio da mišljenje građana nije obavezujuće, čime je njihova uloga u donošenju odluka dodatno marginalizovana.
